អាស៊ាន ជាមួយនិងដំណោះស្រាយវិវាទសមុទ្រចិនខាងត្បូង

ពេលថ្មីៗនេះ បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនៅតែបន្តជាចំណុចស្នូលក្នុងតំបន់ដែលមានផលប្រយោជន៍អន្តរកម្ម ស្មុគស្មាញជាច្រើន ហើយកាន់តែជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) ជាពិសេសតួនាទីស្នូលរបស់សមាគមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់។

អាស៊ាន ​ក្នុង​នាម​ជា​អង្គការ​ក្នុង​តំបន់ ​មាន​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ទប់ស្កាត់​ ការ​កើន​ឡើង​នៃ​ជម្លោះ និង​ជំរុញ​ដំណើរ​ការ​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​ដែន​សមុទ្រ ដែន​កោះ ​ដោយ​មធ្យោបាយ​សន្តិវិធី ​ឈរ​លើ​មូលដ្ឋាន​ច្បាប់​អន្តរជាតិ។

ផលប្រយោជន៍របស់ អាស៊ាន ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង

ទីមួយ ការដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងបង្កើនជំហរ និងកិត្យានុភាពរបស់អាស៊ាន។ ទោះបីជាមានការផ្លាស់ប្តូរដ៏ស្មុគស្មាញនៅក្នុងបរិបទពិភពលោកក៏ដោយ ក៏អាស៊ាននៅតែពង្រីក និងលើកកម្ពស់តួនាទីរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ជាមួយនឹងកិត្យានុភាព និងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជាសកល។ អាស៊ានបានក្លាយជាកន្លាំងនៃការទាក់ទាញ និងភ្ជាប់ការចូលរួមរបស់ដៃគូជិត ២០ រួមទាំងមហាអំណាច និងមជ្ឈមណ្ឌលធំៗលើពិភពលោក ក្នុងដំណើរការសន្ទនា និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ ដែលផ្តួចផ្តើមដោយអាស៊ានផ្ទាល់ និងដើរតួនាទីនាំមុខ។ តាមរយៈទំនាក់ទំនងទាំងនេះ អាស៊ានបានបញ្ចូលការគាំទ្រ និងការគាំទ្រយ៉ាងសំខាន់ពីដៃគូរបស់ខ្លួនសម្រាប់ការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់សមាគមក្នុងការលើកកម្ពស់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងពង្រឹងទំនាក់ទំនងក្នុងតំបន់ ក៏ដូចជារួមគ្នាដោះស្រាយបញ្ហារួមដែលប៉ះពាល់ដល់តំបន់ រួមទាំងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងផងដែរ។

ទីពីរ ការចូលរួមរបស់អាស៊ានក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងបានរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការធានាផលប្រយោជន៍រួមរបស់សមាគមក៏ដូចជារដ្ឋជាសមាជិកភាគច្រើន។ ក្នុងចំណោមរដ្ឋសមាជិកអាស៊ានដែលមានជម្លោះអធិបតេយ្យភាពដែនសមុទ្រ និងកោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង មានប្រទេសចំនួនបួនដែលមានជម្លោះផ្ទាល់នៅក្នុងសមុទ្រនេះ ប៉ុន្តែប្រទេសដែលនៅសេសសល់ភាគច្រើនក៏ស្ថិតនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងផងដែរ ដែលស្ថិតនៅលើឆ្នេរសមុទ្រនៃ សមុទ្រចិនខាងត្បូង ប្រទេសទាំងអស់ចែករំលែកផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច និងយុទ្ធសាស្ត្រដ៏អស្ចារ្យ ជាពិសេសពាណិជ្ជកម្មសេរី សន្តិសុខ និងការពារជាតិ។ ដូច្នេះហើយ វិវាទលើអធិបតេយ្យភាពលើដែនសមុទ្រ និងកោះនានាក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង មិនត្រឹមតែគំរាមកំហែងដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ និងជាតិរបស់ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានដែលមានអធិបតេយ្យភាពក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងករណីអភិវឌ្ឍន៍របស់អាស៊ានផងដែរ។ លើសពីនេះ ភាពតានតឹងលើបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង នាំឱ្យប្រទេសនានាបង្កើនការចំណាយលើវិស័យការពារជាតិ ដែលមិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់ការវិនិយោគ និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបង្កើនការសង្ស័យ កង្វល់សន្តិសុខ ដោយសារនិន្នាការនៃការប្រកួតប្រជែងអាវុធ។

ទីបី នៅពេលដែលបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងក្លាយជាបញ្ហារបស់អាស៊ាន វានឹងរួមចំណែកក្នុងការលើកកម្ពស់កម្រិតនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្ទៃក្នុង និងសាមគ្គីភាពរបស់អាស៊ាន ពង្រឹងតួនាទីកណ្តាលរបស់សមាគមក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ និងតំបន់។ ជាក់ស្តែង ការចូលរួមក្នុងការទប់ស្កាត់ជម្លោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ក៏ជួយអាស៊ានរក្សា និងពង្រឹងតួនាទីកណ្តាល និងកម្លាំងជំរុញរបស់ខ្លួនក្នុងការលើកកម្ពស់ តភ្ជាប់ និងបង្កើតយន្តការសហប្រតិបត្តិការពហុភាគីនៃសមាគមក្នុងតំបន់ ជាពិសេសតួនាទីរបស់អាស៊ានក្នុងវេទិកាតំបន់អាស៊ាន (ARF)។ , កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីបូព៌ា (EAS) និងកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិអាស៊ានបូក (ADMM+)។ នេះបង្កើតការតស៊ូរបស់អាស៊ាន និងរដ្ឋជាសមាជិករបស់ខ្លួនចំពោះសម្ពាធភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ដោយសារការប្រកួតប្រជែងជាយុទ្ធសាស្ត្ររវាងប្រទេសធំៗ ជាពិសេសទំនាក់ទំនងរវាង អាមេរិក-ចិន។ លើសពីនេះ ការចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងក៏ជួយបង្កើនភាពទាក់ទាញ និងប្រសិទ្ធភាពរបស់អាស៊ាន និងប្រទេសជាសមាជិករបស់ខ្លួនក្នុងការពង្រីកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយដៃគូខាងក្រៅ នាំជំហររបស់អាស៊ានឡើងដល់កម្ពស់ថ្មីមួយ ដែលជាកត្តាមិនអាចខ្វះបានក្នុងការបង្កើតបរិយាកាសសន្តិភាព និងយន្តការសហប្រតិបត្តិការពហុភាគីក្នុង តំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។

ការចូលរួមរបស់អាស៊ានក៏រួមចំណែកធ្វើឱ្យប្រទេសធំៗ ទីមួយគឺចិន និងអាមេរិក មានតុល្យភាពក្នុងការប្រកួតប្រជែងជាយុទ្ធសាស្ត្រក្នុងតំបន់ ជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងការចែករំលែកផលប្រយោជន៍ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងនេះ។ ប្រការនេះរួមចំណែកដល់ការពង្រឹងបរិយាកាសសន្តិសុខ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ ដែលក្នុងនោះអធិបតេយ្យភាពជាតិនៃប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននឹងត្រូវបានគោរព និងមិនត្រូវបានទាញចូលទៅក្នុងវង់នៃការប្រកួតប្រជែងអំណាចរវាងប្រទេសធំៗ។

សាមគ្គីភាព និងភាពស្អិតរមួតកាន់តែជិតស្និទ្ធក្នុងចំណោមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននឹងបង្កើតស្តង់ដារ និងតម្លៃរួម ហើយមានស្ថាប័នដើម្បីធានាសន្តិសុខ ដែលក្នុងនោះរចនាសម្ព័ន្ធសន្តិសុខក្នុងតំបន់ថ្មីនឹងត្រូវបានបង្កើតឡើង។ អាស៊ានផ្តោតសំខាន់ តួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងកិច្ចការសន្តិសុខក្នុងតំបន់នឹងកើនឡើង។ ដូច្នេះហើយ ផលប្រយោជន៍​ស្របច្បាប់​របស់​អាស៊ាន និង​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​មិនត្រូវ​បាន​ប្រទេស​ធំៗ​មើលរំលង​ឡើយ​។

ទី៤ ការចូលរួមក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ជួយអាស៊ានធានាបាននូវសន្តិភាព និងស្ថិរភាព ស្របតាមគោលការណ៍ និងគោលដៅនៃការបង្កើត និងអភិវឌ្ឍន៍របស់សមាគម។ មហិច្ឆតា និងគោលដៅរបស់អាស៊ាន ចាប់តាំងពីការបង្កើតឡើងរហូតមកដល់ពេលនេះ គឺបង្កើតបរិយាកាសសន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដើម្បីជួយប្រទេសជាសមាជិករក្សាបាននូវឯករាជ្យ អធិបតេយ្យភាព និងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព។

អាស៊ានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង

តាមពិតទៅ អាស៊ាន​កំពុង​ដើរតួនាទី​កាន់តែ​សំខាន់​ក្នុងការ​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង។ នាពេលថ្មីៗនេះ មេដឹកនាំ និងមន្ត្រីជាច្រើននៃប្រទេសអាស៊ាន និងចិនបានសម្តែងឆន្ទៈក្នុងការបញ្ចប់ការចរចា COC ក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ។ ជាធម្មតា ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីនៅចុងខែកុម្ភៈឆ្នាំនេះ បន្ទាប់មករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន Qin Gang និងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសឥណ្ឌូនេស៊ី Retno Marsudi បានព្រមព្រៀងគ្នាថា ការចរចាលើ COC នឹងត្រូវបានពន្លឿននៅឆ្នាំ 2023 ។

រយៈពេលនៃការចរចា COC (ជាង 20 ឆ្នាំ) គឺវែងជាងដំណើរការចរចា UNCLOS ដែលចំណាយពេលត្រឹមតែ 9 ឆ្នាំដើម្បីឈានដល់ការឯកភាពរបស់ប្រទេសចំនួន 100 ។ ទោះបីជាដំណើរការចរចា COC មានរយៈពេលវែងក៏ដោយ យោងទៅតាមអ្នកជំនាញ អាស៊ាន និងចិនគួរតែបន្តជំរុញ ដើម្បីរក្សាសន្តិភាព សន្តិសុខ និងស្ថិរភាពនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។

សារព័ត៌មាន Channel News Asia បានដកស្រង់សម្តី លោក Qin Gang ដែលបាននិយាយកាលពីខែកុម្ភៈថា “ទាំងចិន និងឥណ្ឌូនេស៊ីនឹងធ្វើការជាមួយប្រទេសអាស៊ានដទៃទៀត ដើម្បីអនុវត្តយ៉ាងពេញលេញ និងមានប្រសិទ្ធភាពនូវសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីពីការប្រតិបត្តិរបស់ភាគីនានានៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង (DOC) ពន្លឿនដំណើរការពិគ្រោះយោបល់ស្តីពី COC ដើម្បីរួមគ្នាការពារសន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅប្រទេសចិនខាងត្បូង»។

ជាការឆ្លើយតប រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស Retno បានបញ្ជាក់ថា៖ «ឥណ្ឌូនេស៊ី និងអាស៊ានចង់បង្កើត COC ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពជាក់ស្តែង និងអាចសម្រេចបាន»។ តាម​ការលើកឡើងរបស់លោកស្រី ​ប្រទេស​អាស៊ានមានបំណងចង់ឱ្យសមុទ្រចិនខាងត្បូងមានសន្តិភាព ស្ថិរភាព និងការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ ជាពិសេសអនុសញ្ញាស្តីពីច្បាប់សមុទ្រឆ្នាំ ១៩៨២ (UNCLOS)។

ចំណែកភាគីវៀតណាម ក្នុងកិច្ចប្រជុំមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អាស៊ាន (SOM) និងកិច្ចប្រជុំលើកទី ១៥ នៃក្រុមប្រឹក្សាសម្របសម្រួលអាស៊ាន (ACCWG) នៅទីក្រុងហ្សាកាតា នាថ្ងៃទី ៦ មិនា លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត Vu Ho ប្រធានស្តីទី SOM ASEAN វៀតណាមក៏បានសម្តែងការគាំទ្រផងដែរ ដើម្បីលើកកម្ពស់ការចរចា COC ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព និងជាក់ស្តែងស្របតាមច្បាប់អន្តរជាតិ និង UNCLOS ។ លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត Vu Ho ក៏បាននិយាយដែរថា ប្រទេសនានាត្រូវបង្កើតវិធីសាស្រ្តថ្មី សមស្របនឹងស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នក្នុងដំណើរការកសាង COC។

តាមកាសែត The Philippine Starផ្សាយថា ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ាន​-​ចិន​នៅ​កម្ពុជាកាលពី​ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ​២០២២ ប្រធានាធិបតី​ហ្វីលីពីន Ferdinand Marcos Jr. ក៏បានស្វាគមន៍ចំពោះវឌ្ឍនភាពនៃការចរចា COC នៅឆ្នាំ 2022 ហើយសង្ឃឹមថា COC នឹងត្រូវបានអនុម័តក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ នេះ ។ លោក​បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា “វា​នឹង​ជា​ឧទាហរណ៍​មួយ​នៃ​របៀប​ដែល​ប្រជាជាតិ​គ្រប់​គ្រង​ភាព​ខុស​គ្នា​តាម​រយៈ​ហេតុផល និង​ភាពត្រឹមត្រូវ”។

ពិបាក តែមិនបោះបង់

ដំណើរការចរចា COC មានការវិវឌ្ឍនៅពេលដែលអាស៊ាន និងចិនបានអនុម័តលើ “ឯកសារ  សេចក្តីព្រាងតែមួយ (Single Draft Negotiating Text) ប៉ុន្តែសេចក្តីព្រាងត្រូវ«ជាប់គាំង” ដោយសារតែចំណុចមួយចំនួនជាប់គំាង។

បណ្ឌិត S.D. Pradhan អតីតទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ និងជាអតីតប្រធានគណៈកម្មាធិការស៊ើបការណ៍សម្ងាត់រួមរបស់រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌា បានចង្អុលទៅចំណុចមួយចំនួនមិនចុះសម្រុង ជាពិសេសវិធីសាស្រ្តផ្លូវច្បាប់។ ខណៈ​ដែល​ប្រទេស​អាស៊ាន​ចង់​ឱ្យ COC មាន​ភាពកតព្វកិច្ច​ស្រប​ច្បាប់ តែចិន​ប្រឆាំង។ ចំណុចផ្សេងទៀត ខណៈដែលអាស៊ានអះអាងថា UNCLOS គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ COC និងគ្រប់គ្រងរាល់សកម្មភាពដែនសមុទ្រ ប៉ុន្តែសម្រាប់ប្រទេសចិន UNCLOS មិនបានគ្រប់គ្រងគ្រប់បញ្ហាទាំងអស់នៅសមុទ្រទេ ជាពិសេសគឺពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ដូច្នេះហើយ ចិនមិនអើពើនឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការអាជ្ញាកណ្តាលអចិន្ត្រៃយ៍ (PCA) ឆ្នាំ 2016 ក្នុងសំណុំរឿងជាមួយហ្វីលីពីន។ លើស​ពី​នេះ ភាគី​មិន​ទាន់​បាន​ឯកភាព​គ្នា​លើ​យន្តការ​ដោះស្រាយ​វិវាទ​នៅ​ឡើយ​ទេ។

ទាក់ទងនឹងការរំពឹងទុកនៃការចរចា ភាគច្រើនអ្នកសង្កេតការណ៍បាននិយាយថា វាមិនទំនងដែល COC នឹងត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំនេះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកជំនាញទាំងអស់គាំទ្រកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ភាគីក្នុងការបន្តការចរចា។

យោងតាមលោក Aristyo Rizka Darmawan សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកច្បាប់អន្តរជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌូនេស៊ី បានបញ្ជាក់ថា អាស៊ានមិនគួរបោះបង់ចោលការចរចា COC នោះទេ ព្រោះវាអាចជា “មធ្យោបាយតែមួយគត់ដើម្បីធានាការអនុលោមតាមរបស់ប្រទេសចិន” ចំពោះសណ្តាប់ធ្នាប់ដោយផ្អែកលើច្បាប់។

ក្នុងទស្សនៈដូចគ្នានោះដែរ លោកបណ្ឌិត Collin Koh នៃសាលា S. Rajaratnam of International Studies (សិង្ហបុរី) មានប្រសាសន៍ថា ទោះបីជាដំណើរការចរចា COC ប្រហែលជាមិនដូចការរំពឹងទុកក៏ដោយ ក៏វានៅតែត្រូវការរក្សាជាយន្តការកសាងទំនុកចិត្ត ទប់ស្កាត់ការផ្ទុះភាពតានតឹងឡើង៕

ដោយ៖ ធីរីណា