ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ ដែលបានកើតឡើងនៅលើពិភពលោក ចំនួន ១០ ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣

ឆ្នាំ 2023 ក្លាយជា “ចំណុចក្តៅ” នៃព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោកជាច្រើនជាពិសេសការកើនឡើងនៃភាពវៃឆ្លាតសិប្បនិម្មិត ឬរបកគំហើញក្នុងការដណ្តើមយកចក្រវាឡ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វាមិនអាចទៅរួចទេក្នុងការជៀសវាងការលំបាកដែលបណ្តាលមកពីបាតុភូតអាកាសធាតុដ៏អាក្រក់ ឬការកើនឡើងនៃភាពតានតឹងនៃជម្លោះនៅមជ្ឈិមបូព៌ា។

មជ្ឈមណ្ឌលព័ត៌មាន«នគរវត្ត» សូមលើកយកព្រឹត្តិការណ៍ សំខាន់ៗនៅលើពិភពលោក ចំនួន 10 ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣៖

1. ការងើបឡើងវិញនៃសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកយឺតយ៉ាវ

នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំប្រចាំឆ្នាំរបស់ IMF និង WB នៅទីក្រុងMarrakech (ម៉ារ៉ុក) ឆ្នាំនេះ អ្នកជំនាញបានវាយតម្លៃថា សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅឆ្នាំ 2023 នឹងកត់ត្រាកំណើន 2.9% ធ្លាក់ចុះពីកំណើន 3.3% នៃឆ្នាំ 2022។ ការស្ទុះងើបឡើងវិញនៃសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកមានការថយចុះមួយផ្នែកដោយសារ ផលប៉ះពាល់នៃ“រញ្ជួយដី” ហិរញ្ញវត្ថុពីការដួលរលំនៃធនាគារ Silicon Valley, Signature, First Republic of the US និង Credit Suisse of Switzerland រួមជាមួយនឹងវិបត្តិថាមពល និងការកើនឡើងភាពតានតឹងនៅអ៊ុយក្រែន និងមជ្ឈឹមបូព៌ា។

នៅថ្ងៃទី 14 ខែមិថុនា ធនាគារកណ្តាលអាមេរិក (FED) បានសម្រេចចិត្តបញ្ឈប់ការដំឡើងអត្រាការប្រាក់បន្ទាប់ពីការកើនឡើង10 ជាប់ៗគ្នាចាប់តាំងពីខែមីនា ឆ្នាំ 2022។ បន្ទាប់មកនៅថ្ងៃទី 26 ខែតុលា ធនាគារកណ្តាលអ៊ឺរ៉ុប (ECB) បានផ្អាកការដំឡើងអត្រាការប្រាក់ចំនួន 10 ជាបន្តបន្ទាប់។

ប្រឈមមុខនឹងការវិវឌ្ឍន៍ជាវិជ្ជមាននាពេលខាងមុខ យោងតាមOECD ការព្យាករណ៍សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅចុងឆ្នាំនេះនឹងស្ថិតនៅលើផ្លូវនាំអតិផរណាត្រឡប់ទៅគោលដៅវិញដោយមិនមានការធ្លាក់ចុះច្បាស់លាស់នៃកំណើន ឬការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងនៃអត្រាគ្មានការងារធ្វើ។ សញ្ញានេះអាចនាំឱ្យមានការព្យាករណ៍កំណើនកាន់តែប្រសើរនៅឆ្នាំ 2024 ។

2. ការកើនឡើងនៃ AI និងការជំរុញឱ្យមានការគ្រប់គ្រង

ការកើនឡើងនៃ (Artificial intelligence AI) (បញ្ញាសិប្បនិម្មិត) ជំនាន់ឆ្នាំ 2023 សន្យាថាជាកត្តាដែល “បង្វែរ” និន្នាការបច្ចេកវិជ្ជាផ្ទុះនាពេលខាងមុខ។ Generative AI មានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំនៃការប្រើប្រាស់តាមរយៈchatbots, voice cloning និងកម្មវិធីវីដេអូ។

ជាធម្មតា ChatGPT បង្កឱ្យមាន “ការកើនឡោះង” នៅទូទាំងពិភពលោក ដោយឈានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ 100 លាននាក់ នៅចុងខែមករា ឆ្នាំ 2023 បន្ទាប់ពីការបើកដំណើរការ 2 ខែ។

ប្រឈមមុខនឹងការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងនៃ AI កិច្ចប្រជុំកំពូលសកលលើកដំបូងស្តីពី AI នៅចក្រភពអង់គ្លេសនៅថ្ងៃទី 2 ខែវិច្ឆិកាបានយល់ព្រមសម្របសម្រួលដើម្បីគ្រប់គ្រងហានិភ័យដែលអាចកើតមានពី AI ។ សហភាពអឺរ៉ុប (EU) ជំរុញការអភិវឌ្ឍនៃច្បាប់ទីមួយ; សហរដ្ឋអាមេរិកបានចេញបទបញ្ជាប្រតិបត្តិដំបូងរបស់ខ្លួនស្តីពីការគ្រប់គ្រង AI ដើម្បីធានាថា AI ត្រូវបានបង្កើតឡើង និងអនុវត្តក្នុងរបៀបមួយដែលមានសុវត្ថិភាព ការទទួលខុសត្រូវ និងជាប្រយោជន៍ដល់សហគមន៍ពិភពលោក។

3. តំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកលេចឡើងជាចំណុចកណ្តាលនៃស្ថានភាពថ្មី។

ក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ថ្មីៗនេះ តំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកបានក្លាយទៅជាចំណុចសំខាន់នៃយុទ្ធសាស្ត្រស្នូលនៃប្រទេសធំៗ និងតូចជាច្រើនក្នុងពិភពលោក។ មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ (IMF) នាពេលថ្មីៗនេះបាននិយាយថា សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៅតែដំណើរការដដែល ដោយហេតុនេះ បានរួមចំណែកប្រហែល2/3 នៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកនៅឆ្នាំ 2030។

អត្ថាធិប្បាយអំពីស្ថានភាពក្នុងតំបន់ពេញមួយឆ្នាំ 2023 នាយករងIMF ទទួលបន្ទុកតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក Thomas Helbling បានអត្ថាធិប្បាយថា “អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកគឺជាតំបន់ដែលមានថាមពលខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក” ។ តម្រូវការក្នុងតំបន់បានរួមចំណែកពីរភាគបីនៃកំណើនពិភពលោក ឆ្នាំ នេះ ហើយ នឹង បន្តទៀត»។

4. តម្លៃមាសពិភពលោកគឺមិនអាចទាយទុកជាមុនបាន។

តម្លៃមាសពិភពលោកមាននិន្នាការកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងបរិបទនៃអត្រាប្តូរប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក ហើយទិន្នផលសញ្ញាប័ណ្ណរតនាគាររបស់សហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាក់ចុះបន្ថែមទៀតជាមួយនឹងការរំពឹងទុកថាធនាគារកណ្តាលអាមេរិក (Fed) នឹងកាត់បន្ថយអត្រាការប្រាក់នៅឆ្នាំ2024 ។

មូលហេតុដែលតម្លៃមាស “បំបែកកំពូលរបស់ពួកគេ” នៅឆ្នាំនេះគឺមួយផ្នែកដោយសារតែការកើនឡើងនៃភាពតានតឹងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ អតិផរណាខ្ពស់ និងមាសក្លាយជាទ្រព្យសម្បត្តិ“សុវត្ថិភាព” ។

ធនាគារកណ្តាលបានទិញមាសចំនួនដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។លំហូរមូលធនចូលទៅក្នុងមាសបានជះឥទ្ធិពលដល់ទីផ្សារពិភពលោក ដែលបណ្តាលឱ្យភាគហ៊ុនធ្លាក់ចុះ និងពង្រីកការធ្លាក់ចុះនៃប្រាក់ដុល្លារ។

5. ឥណ្ឌាក្លាយជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក

នៅឆ្នាំ 2023 ប្រទេសឥណ្ឌាបន្តកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃចំនួនប្រជាជន ខណៈដែលប្រទេសចិនបានរាយការណ៍ពីការធ្លាក់ចុះចំនួនប្រជាជនជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ ដោយសារអត្រាកំណើតទាប។

យោងតាមទិន្នន័យរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីថ្ងៃទី 14 ខែមេសា ចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសឥណ្ឌាបានកើនឡើងដល់1,425,775,850 នាក់ ដែលលើសប្រទេសចិនជាផ្លូវការដើម្បីក្លាយជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក។

ចំនួនប្រជាជនដ៏ច្រើនរបស់ឥណ្ឌាផ្តល់ឱ្យប្រទេសឥណ្ឌានូវប្រភពកម្លាំងពលកម្មដ៏សម្បូរបែប ដែលរួមចំណែកធ្វើឱ្យប្រទេសនេះក្លាយជាសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី 5 នៅលើពិភពលោក ប៉ុន្តែវាកើតឡើងជាមួយនឹងសម្ពាធធនធាន និងគម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រយ៉ាងខ្លាំង។

6. ពង្រឹងការគ្រប់គ្រងលើអ៊ីនធឺណិត

 ករណីក្លែងបន្លំតាមអ៊ីនធឺណិតកំពុងកើនឡើងជាមួយនឹងការអភិវឌ្ឍន៍ថ្មី និងស្មុគស្មាញនៅក្នុងបរិយាកាសឌីជីថល។ ប្រឈមមុខនឹងការវិវឌ្ឍបែបនេះ ប្រទេសជាច្រើនជុំវិញពិភពលោកបានពង្រឹងច្បាប់ និងយុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត។

ជាក់ស្តែងកាលពីថ្ងៃទី 18 ខែមេសា គណៈកម្មការអឺរ៉ុប (EC) បានប្រកាសអំពីសំណើសម្រាប់ EU Cyber Solidarity Act ដែលមានគោលបំណងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវការត្រៀមខ្លួន សមត្ថភាពក្នុងការរកឃើញ និងឆ្លើយតបទៅនឹងឧប្បត្តិហេតុសន្តិសុខតាមអ៊ីនធឺណិតនៅលើមាត្រដ្ឋានទាំងមូល។

នៅក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ 2023 សេតវិមានបានប្រកាសអំពីយុទ្ធសាស្ត្រសន្តិសុខតាមអ៊ីនធឺណិតជាតិរបស់រដ្ឋបាលរបស់ប្រធានាធិបតី Joe Biden ដើម្បីធានាថាប្រជាជនអាមេរិកទាំងអស់ទទួលបាន “អត្ថប្រយោជន៍ពេញលេញនៃប្រព័ន្ធអេកូឌីជីថលដែលមានសុវត្ថិភាព” និងពង្រឹងសមត្ថភាពការពារនៅក្នុងអ៊ីនធឺណែត។

7. ការរញ្ជួយដីធ្ងន់ធ្ងរនៅ Türkiye

ការរញ្ជួយដីកាលពីថ្ងៃទី 6 ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ 2023 ដែលមានកម្រិត 7.8 រិចទ័រ ដែលជាការរញ្ជួយដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសក្នុងរយៈពេលជិតមួយសតវត្សរ៍ បានសម្លាប់មនុស្សប្រហែល 50,000 នាក់នៅទីក្រុងTürkiye និងជិត 6,000 នាក់នៅក្នុងប្រទេសស៊ីរី។ការរញ្ជួយដីនេះត្រូវបានបន្តដោយការរញ្ជួយដីរាប់រយដែលត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុងខេត្តចំនួន 11 ក៏ដូចជាប្រទេសជិតខាងជាច្រើន រួមទាំងប្រទេសស៊ីរីផងដែរ។

ធនាគារពិភពលោកប៉ាន់ប្រមាណថា ការរញ្ជួយដីដ៏បំផ្លិចបំផ្លាញដែលបានវាយប្រហារប្រទេសទួរគីកាលពីដើមឆ្នាំនេះបានបណ្តាលឱ្យមានការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិដែលមានតម្លៃ 34.2 ពាន់លានដុល្លារ។

8. COP28 បានឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងជាប្រវត្តិសាស្ត្រស្តីពីការកំណត់ឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល

យោងតាមអង្គការឧតុនិយមពិភពលោក (WMO) ឆ្នាំ 2023 បានបំបែកកំណត់ត្រាអាកាសធាតុ អមដោយអាកាសធាតុធ្ងន់ធ្ងរ ដែលបានបន្សល់ទុកនូវការបំផ្លិចបំផ្លាញ និងការអស់សង្ឃឹម។

សន្និសីទលើកទី 28 នៃភាគីនៃអនុសញ្ញាក្របខ័ណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ (COP28) កាលពីថ្ងៃទី13 ខែធ្នូបានធ្វើឱ្យមានរបកគំហើញដ៏សំខាន់មួយដោយរួមបញ្ចូលបញ្ហានៃការកាត់បន្ថយឥន្ធនៈហ្វូស៊ីលនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសជាលើកដំបូងដែលបានចែករំលែក។

បន្ទាប់ពីកិច្ចប្រជុំកំពូលអាកាសធាតុជិតបីទសវត្សរ៍មក ប្រទេសទាំងនេះបានឈានដល់ការឯកភាពគ្នាលើការផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តងៗពីប្រភពថាមពលហ្វូស៊ីល សំដៅសម្រេចបាននូវគោលដៅនៃការបំភាយឧស្ម័នសូន្យសុទ្ធនៅឆ្នាំ 2050។

9. ការប្រណាំងឡើងឋានព្រះច័ន្ទ

ឥណ្ឌាបានចុះចតយានអវកាស Chandrayaan-3 នៅលើឋានព្រះច័ន្ទ ដោយក្លាយជាប្រទេសទី៤ ដែលសម្រេចបានជោគជ័យបែបនេះ។ គួរកត់សម្គាល់ថានេះជាលើកដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រដែលប្រទេសមួយបានអនុវត្តបេសកកម្មដោយជោគជ័យក្នុងការចុះចតយានអវកាសដោយសុវត្ថិភាពនៅប៉ូលខាងត្បូងនៃព្រះច័ន្ទ ដែលជាតំបន់ដែលមនុស្សមិនទាន់បានរុករកពេញលេញនៅឡើយ។នៅពេលដែលយានអវកាស Chandrayaan-3 ខិតទៅជិតព្រះច័ន្ទ កាមេរ៉ានាវាបានថតរូបភាពជាច្រើនដែលផ្តល់នូវទិដ្ឋភាពជិតនៃដីពណ៌ប្រផេះហុយដីរបស់ព្រះច័ន្ទ។

10. ការចូលរួមយ៉ាងសកម្មជាអន្តរជាតិ ដើម្បីកាត់បន្ថយភាពតានតឹងអ៊ីស្រាអែល–ហាម៉ាស់

ការវាយប្រហារដ៏គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលកាលពីថ្ងៃទី 7 ខែតុលាដោយកងកម្លាំងហាម៉ាស់ អមដោយការឆ្លើយតបផ្នែកយោធារបស់អ៊ីស្រាអែលនៅតំបន់ហ្គាហ្សាស្ទ្រីប បានរុញច្រានតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាឱ្យឈានដល់កម្រិតនៃគ្រោះមហន្តរាយមនុស្សធម៌។ គិតត្រឹមថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ មនុស្សជាង ២១.៣០០ នាក់បានស្លាប់ និងជាង៥២.០០០ នាក់រងរបួស។

ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការវិវឌ្ឍន៍ទាក់ទងនឹងស្ថានការណ៍នៅហ្គាហ្សាកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិបានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចមួយដោយអំពាវនាវឱ្យមានបទឈប់បាញ់មនុស្សធម៌ជាបន្ទាន់នៅតំបន់ហ្គាហ្សាដោយសំឡេងគាំទ្រ១៥៣ និងអនុបវាទ ២៣។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សហរដ្ឋអាមេរិកអ៊ីស្រាអែល និងប្រទេសចំនួនប្រាំបីផ្សេងទៀត នៅតែបោះឆ្នោតប្រឆាំងនឹងខ្លួន ដោយលើកហេតុផលថា បទឈប់បាញ់នឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ក្រុមហាម៉ាស់ប៉ុណ្ណោះ។

អ្នកជំនាញនិយាយថា ដំណោះស្រាយមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រហែលជាមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធទេ ប៉ុន្តែមានទម្ងន់នយោបាយ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនៈពិភពលោកលើបញ្ហានៃភាពតានតឹងកើនឡើង។ នេះក៏ជាផ្នែកនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងការទូតរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិផងដែរ៕ ដោយ៖ ធីរីណា

រូបថត៖ CNN